ΑΣΘΜΑ

ΑΣΘΜΑ: Η νόσος όλων των εποχών

Το ασθμα είναι μια ιδιαίτερα διαδεδομένη πάθηση του αναπνευστικού συστήματος που πλήττει περισσότερο από το 10% του πληθυσμού παγκοσμίως. Οφείλεται σε  φλεγμονή των αεραγωγών  και προκαλεί  χαρακτηριστικά συμπτώματα όπως είναι ο εκπνευστικός συριγμός ( «σφύριγμα» κατά την εκπνοή ) , ο βήχας , η δύσπνοια ή ακόμη και μια αίσθηση βάρους ή σφιξίματος στο στήθος.

ΕΙΔΗ ΑΣΘΜΑΤΟΣ

Υπάρχουν πολλά είδη ασθματος αλλά και πολλά τα αίτια και οι παράγοντες που την προκαλούν. Τα διάφορα «πρόσωπα» του ασθματος , οι λεγόμενοι φαινότυποι, όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια έχουν μπει στο .. μικροσκόπιο , ώστε να τυποποιηθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους , να διευκρινιστούν οι αιτιολογικές και παθογενετικές διαφορές τους και , πιθανόν , οι διαφορετικές θεραπείες τους. Συγκεκριμένα:

1. Το ενδογενές ασθμα, που «βαφτίστηκε» το 1947 από τον Rackeman και πρόκειται για την μορφή εκείνη της νόσου που δεν σχετίζεται με την αλλεργία αυτή καθεαυτή. Οι μη-αλλεργικοί ή ενδογενείς ασθματικοί έχουν αρνητικό ατομικό και οικογενειακό ιστορικό αλλεργίας, αρνητικές δερματικές δοκιμασίες στα διάφορα αλλεργιογόνα  όπως επίσης και φυσιολογικά επίπεδα ολικής και ειδικής ανοσοσφαιρίνης Ε (IgE) στον ορό του αίματος. Είναι συνήθως μεγαλύτεροι σε ηλικία από τους αλλεργικούς ασθματικούς, αφού εμφανίζεται στις ηλικιακές κατηγορίες μεταξύ 20 και 30 ετών. Τα μεγαλύτερα «θύματα» του ενδογενούς άσθματος είναι οι γυναίκες, όπως επίσης τα άτομα που εμφανίζουν ρινικούς πολύποδες και ευαισθησία στην ασπιρίνη.
2. Το εξωγενές ασθμα ή πιο κοινώς γνωστό ως αλλεργικό ασθμα που όπως γνωρίζουμε προκαλείται από ουσίες που κανονικά δεν είναι επιβλαβείς στον ανθρώπινο οργανισμό, όπως η γύρη, το τρίχωμα των ζώων και τα σωματίδια της σκόνης. Δεν είναι τυχαίο ότι στατιστικά αφορά το 90% των περιπτώσεων του παιδικού ασθματος ενώ υπάρχουν σημαντικά ποσοστά κληρονομικότητας της νόσου. Είναι χαρακτηριστικό πως το αλλεργικό - εξωγενές ασθμα έχει καλύτερη εξέλιξη και αντιμετώπιση από το ενδογενές, καθότι το μεγαλύτερο ποσοστό των προσβληθέντων από αυτό (κυρίως παιδιά όπως είπαμε) παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση σε βάθος χρόνου ή ακόμη και οριστική απαλλαγή από τη νόσο.
3. Το νυχτερινό ασθμα. Προσβάλλει κατά την διάρκεια του νυχτερινού ύπνου και υπάρχει μια πλειάδα αιτιών που τον προκαλούν όπως: έκθεση σε αλλεργιγόνα, γαστρισφαγική παλινδρόμηση, παχυσαρκία, αυξημένη ιστική φλεγμνή, μειωμένη επινεφρίνη στ πλάσμα, μειωμένη κρτιζόλη στ πλάσμα, αυξημένα κυκλφρύντα ηωσινόφιλα, αυξημένς χλινεργικός τόνς, πλυμρφισμός των β αδρενεργικών υπδχέων. Στην ιατρική κοινότητα, θα πρέπει να σημειωθεί, υπάρχει μια διχογνωμία ως προς το εάν το νυχτερινό ασθμα είναι μια ειδική κατηγορία άσθματος ή αν πρόκειται για μια εκδήλωση σοβαρού άσθματος.
4. Το ασθμα από άσκηση. Εμφανίζεται κάτω από συνθήκες δραστηριότητας όπως μαρτυρά και το όνομά του και παρουσιάζει συμπτώματα δύσπνοιας με συχνότατο αποτέλεσμα ο παθών να μην μπορεί να ολοκληρώσει την άσκηση που έχει ξεκινήσει. Εμφανίζεται κυρίως στα άτομα με ιστορικό άσθματός μέχρι και σε ποσοστό 80% αλλά και σε αθλητές υψηλών προδιαγραφών όπως ποδηλάτες και αθλητές χειμερινών αγώνων.
5. Το επαγγελματικό ασθμα. Το περιβάλλον εργασίας επηρεάζει σε μέγιστο βαθμό τους παθόντες αφού συνδέεται άμεσα με χημικά, μέταλλα, τα ζώα, διάφοροι μύκητες, ακόμα και η σκόνη του ξύλου. Ανάλογα με το ποια γωνιά της γης εξετάζουμε στατιστικά, το επαγγελματικό ασθμα μπορεί να προσβάλλει του εργαζόμενους σε ποσοστά από 5% έως και 25% με κύρια «θύματα» τους εργαζόμενους στην χημική βιομηχανία, τον νοσοκομειακό κλάδο, τους ξυλουργούς και τους κομμωτές.

ΑΙΤΙΕΣ

Εξετάζοντας τα είδη του άσθματος, διαπιστώνουμε ότι προκαλείται από έναν συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων που εν πολλοίς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.  Κατ’ αρχάς το ασθμα είναι σε πολλές περιπτώσεις κληρονομική νόσος. Σε άλλες πάλι τα αίτια εμφάνισης του είναι περιβαλλοντικά. Η ατμοσφαιρική ρύπανση, τα αλλεργιογόνα και οι χημικές ουσίες σχετίζονται τόσο με την εξέλιξη του άσθματος όσο και με την αύξηση της σοβαρότητας της νόσου. Επίσης πολλές ουσίες είναι υπεύθυνες για την εμφάνισης του άσθματος με σημαντικότερες την γύρη πολλών φυτών και δέντρων, το τρίχωμα των ζώων, το κάπνισμα, τα φάρμακα (κυρίως στην Ασπιρίνη) αλλά και πολλές τροφές όπως τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το σιτάρι ή διάφορα θαλασσινά. Ακόμη, αιτίες άσθματος είναι διάφορες λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος (ιγμορίτιδα, γρίπη, κρυολογήματα), η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση ή ακόμη και ψυχολογικοί παράγοντες. Στο εργασιακό περιβάλλον υπάρχουν εκατοντάδες διαφορετικοί παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν  την έξαρση της νόσου. Χημικά, ισοκυανούχα, τα καθαριστικά συγκόλλησης, το λάτεξ, το κολοφώνιο, τα ζώα και οι αλδεϋδες είναι μόνο μερικά από αυτά.

Ένα ανησυχητικό δεδομένο αναφορικά με το ασθμα δεν είναι μόνο η άγνοια της νόσου αλλά και το γεγονός ότι πολλοί ασθενείς δεν ξέρουν ότι έχουν οι ίδιοι ασθμα, αγνοώντας τις σημαντικές επιπτώσεις που έχει στην καθημερινότητα και στην ποιότητα ζωής τους εν γένει. Τα επιδημιολογικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα νοσήματα σε παγκόσμιο επίπεδο, με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης τις πιο ανεπτυγμένες χώρες σε ποσοστό έως και 15%. Στατιστικά, κάθε χρόνο 100.000 άνθρωποι πεθαίνουν από κάποια μορφή άσθματος και αυτό είναι ένα νούμερο που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Και στην χώρα μας η συχνότητα εμφάνισης άσθματος κυμαίνεται μεταξύ 7 - 10%. Στις μικρότερες ηλικίες οι παθόντες είναι κυρίως άντρες ενώ στους ενήλικες προσβάλλει πιο πολύ τις γυναίκες.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ

Ανάλογα με τον ασθενή τα συχνότερα συμπτώματα του άσθματος είναι η δύσπνοια και ο βήχας, ειδικότερα τις νυχτερινές ώρες, όπου η νόσος παραδοσιακά επιδεινώνεται. Ακόμη υπάρχουν περιπτώσεις εκδήλωσης ρινίτιδας ή φαγούρας στο λαιμό και το στήθος. Ο λεγόμενος συριγμός, δηλαδή η δυσκολία αναπνοής ιδιαίτερα κατά την εκπνοή, όπου και ακούγεται αυτός ο χαρακτηριστικός ήχος, είναι επίσης πολύ σημαντικός παράγοντας.  Τα συμπτώματα αυτά έχουν συνήθως παροξυσμικό χαρακτήρα, αφού εμφανίζονται ξαφνικά και μετά από έκθεση σε κάποιον εκλυτικό παράγοντα και για την υποχώρησή τους χρειάζεται απαραιτήτως θεραπεία.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ - ΠΡΟΛΗΨΗ

Αποτελεσματική θεραπεία που να οδηγεί στην πλήρη ίαση της νόσου δεν υπάρχει. Ωστόσο είναι εφικτή η προληπτική αντιμετώπιση της αλλά και η ανακούφιση των συμπτωμάτων του ασθενούς. Τα συμπτώματα που προαναφέραμε είναι απολύτως ενδεικτικά για την διάγνωση του άσθματος, ωστόσο πολλοί ασθενείς αδυνατούν να αναγνωρίσουν οι ίδιοι ότι πάσχουν από ασθμα κυρίως εξαιτίας της χρόνιας συμβίωσής τους με αυτό. Ιατρικά, η κατάσταση αυτή ονομάζεται αλεξιθυμία και δε δημιουργεί προβλήματα μόνο στους ασθενείς αλλά και στους ίδιους τους ιατρούς οι οποίοι αντιμετωπίζουν δυσχέρειες στην αξιολόγηση της νόσου.

Σημαντικό εργαλείο της επιστήμης στην διάγνωση του άσθματος είναι η σπιρομέτρηση, δηλαδή η μέτρηση της αναπνευστικής λειτουργίας. Πρόκειται για μια απλή αλλά βασική εξέταση που χρησιμοποιείται γενικότερα για την παρακολούθηση διαφόρων παθήσεων των πνευμόνων. Με το σπιρόμετρο, γίνεται ακριβής μέτρηση του εισπνεόμενου και εκπνεόμενου όγκου αέρα σε συνάρτηση με το χρόνο. Με αυτό τον τρόπο, ο ιατρός είναι σε θέση να γνωρίζει, εάν ο εξεταζόμενος έχει φυσιολογική αναπνευστική λειτουργία ή αν υπάρχει απόφραξη ή περιορισμός. Ο όγκος αέρα που εκπνέεται βίαια το πρώτο δευτερόλεπτο υποδεικνύει το βαθμό της απόφραξης των αεραγωγών ( FEV1) και αποτελεί την τυπική ένδειξη που ορίζει τη διάγνωση κάποιας μορφής άσθματος. Σημαντική βοήθεια προσφέρει η μέτρηση της μέγιστης εισπνευστικής ροής (PEF) και γίνεται με τη χρήση μιας ειδικής συσκευής, του ροόμετρου.

Αναφορικά με την θεραπεία της νόσου σημαντικό είναι να ειπωθεί ότι οι περιπτώσεις του εξωγενούς άσθματος έχει καλή προοπτική αντιμετώπισης. Τα παιδιά στα οποία παρατηρούνται δύο με τρεις κρίσεις άσθματος το χρόνο, συνήθως απαλλάσσονται πριν την εφηβική ηλικία. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις όπου συνεχίζουν να εκδηλώνονται και μετά την εφηβεία, κυρίως όταν έχουν εμφανιστεί από τη βρεφική ηλικία, όταν συνοδεύονται από έκζεμα, ή άλλες αλλεργικές εκδηλώσεις και όταν παρουσιάζουν συνεχώς σημεία βρογχικής απόφραξης.

Πιο πολύπλοκα είναι τα πράγματα όσον αφορά τους ενήλικες και αυτό διότι η εξέλιξη της νόσου είναι απροσδιόριστη, δεδομένου ότι συχνά υπάρχουν τάσεις υποτροπής. Η θεραπεία περιλαμβάνει πρώτον, την αποφυγή των ειδικών αντιγόνων, εάν έχουν εντοπιστεί στο περιβάλλον του ασθενούς, δεύτερον την ειδική ανοσοθεραπεία (αν πληρούνται οι ενδείξεις)  και τρίτον φαρμακευτική θεραπεία, με βάση τα εισπνεόμενα φάρμακα. Η τελευταία μπορεί να περιλαμβάνει βρογχοδιασταλτικά, που ανακουφίζουν τον ασθενή σε σύντομο χρόνο και τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα (εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή, μη στεροειδή προφυλακτικά φάρμακα, όπως τα αντιλευκοτριένια, τα κορτικοειδή από του στόματος), ενώ για το σοβαρό , μη ελεγχόμενο αλλεργικό άσθμα συνιστάται ανοσορυθμιστική θεραπεία με ειδικό μονοκλωνικό αντίσωμα .

Οι παρενέργειες των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για το βρογχικό ασθμα είναι κυρίως παρενέργειες των κορτικοειδών. Τα εισπνεόμενα κορτικοειδή μπορούν να προκαλέσουν ήπιες παρενέργειες , όπως βράγχος φωνής και στοματοφαρυγγικές μυκητιάσεις. Αντιθέτως , τα συστηματικώς χορηγούμενα κορτικοειδή ( δηλαδή όταν λαμβάνονται σε πόσιμη ή ενέσιμη μορφή) μπορούν να προκαλέσουν  ,μεταξύ άλλων ,απορρύθμιση σακχαρώδη διαβήτη , ψυχολογικές διαταραχές, παχυσαρκία, οστεοπόρωση, αναστολή της ανάπτυξης στα παιδιά, αμηνόρροια, υπέρταση, καταρράκτη, γλαύκωμα, αιμορραγίες από το γαστρεντερικό, αύξηση της συχνότητας των λοιμώξεων, αναζωπύρωση φυματίωσης, μυοπάθεια. Αυτός είναι ο κυριότερος λόγος για τον οποίο η σύγχρονη θεραπεία του άσθματος στοχεύει στον καλύτερο δυνατό έλεγχο των ασθματικών  συμπτωμάτων με τις μικρότερες δυνατές δόσεις κορτικοειδών .

Η ιατρική πρόληψη του άσθματος στοχεύει να θέσει υπό έλεγχο τα συμπτώματα της νόσου, να ελαχιστοποιήσει τα οξέα επεισόδια άσθματος και να προσφέρει μια όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική σωματική δραστηριότητα στον ασθενή που πάσχει από άσθμα.