ΡΟΧΑΛΗΤΟ: είναι επικίνδυνο για την υγεία σας; Το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας στον ύπνο και οι επιπτώσεις του

Ο ύπνος αποτελεί μια φυσιολογική διαδικασία που καταναλώνει περίπου το ένα τρίτο  του χρόνου της ζωής μας . Η συστηματική έρευνα ,όμως , σχετικά με τη φυσιολογία του ύπνου και τις διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο είναι σχετικά πρόσφατη . Η πρόοδος της τεχνολογίας και η ανάπτυξη τεχνικών ακριβέστερης καταγραφής αναπνευστικών και νευροφυσιολογικών παραμέτρων έδωσε ώθηση για την εξέλιξη των γνώσεών μας και στον τομέα αυτό .

Πρόκειται για ένα νέο , συνεχώς αναπτυσσόμενο πεδίο της σύγχρονης ιατρικής που τείνει να αλλάξει ριζικά τις αντιλήψεις μας σχετικά με "παλιές" ασθένειες, όπως η στεφανιαία νόσος , οι αρρυθμίες , η καρδιακήανεπάρκεια , η αρτηριακή υπέρταση αλλά και η κατάθλιψη , η επιληψία , οι ημικρανίες αλλά και "νέες" ασθένειες όπως η κακοήθης παχυσαρκία , το μεταβολικό σύνδρομο , το σύνδρομο των "ανήσυχων ποδιών" , και να βοηθήσει στην κατανόηση άγνωστων μέχρι τώρα πτυχών τους .

Το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας στον ύπνο είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια απόφραξης των ανώτερων αεραγωγών , που προκαλούν μείωση των επιπέδων του οξυγόνου στο αίμα και διαταραχές του ύπνου . Περιγράφεται γλαφυρά σε πολλά παλαιά κείμενα , λογοτεχνικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος . Γνωστότερη είναι η χαρακτηριστική περιγραφή από τον CharlesDickens , στο έργο του " PosthumousPapersofthePickwickClub " του 1837 , όπου περιγράφεται ο Joe , το υπέρβαρο νυσταλέο παιδί , με την ερυθρή επιδερμίδα και τα οιδήματα ( δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια ) .

Όμως η πρώτη επιστημονική περιγραφή του συνδρόμου απνοιών στον ύπνο έγινε το 1965 , οπότε καταγράφηκαν οι απαραίτητες παράμετροι κατά τη διάρκεια του ύπνου και συσχετίστηκαν οι διακοπές της αναπνοής στον ύπνο με συμπτώματα κατά τη διάρκεια της ημέρας  , όπως η ημερήσια υπνηλία , οι πρωινοί πονοκέφαλοι , οι διαταραχές της προσοχής , της συγκέντωσης , η χρόνια κόπωση . Εκτοτε οι διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο μελετήθηκαν συστηματικά και ταξινομήθηκαν με βάση διεθνείς κανόνες και κριτήρια .

Η παθολογική κατάσταση που ονομάστηκε Σύνδρομο Απνοιών-Υποπνοιών κατά τον Υπνο (ΣΑΥΥ)  , αποτελεί μια εξαιρετικά συχνή διαταραχή , με σοβαρές συνέπειες και επιπλοκές . Αφορά το 3-6% των ατόμων μέσης ηλικίας , με σημαντική προτίμηση στο ανδρικό φύλο ( αναλογία ανδρών: γυναικών 4:1) , δηλαδή συχνότητα ανάλογη με του βρογχικού άσθματος και του σακχαρώδη διαβήτη στο γενικό πληθυσμό . Πρόκειται για "σύνδρομο" , δηλαδή για ένα σύνολο συμπτωμάτων και εκδηλώσεων που έχουν κοινή αιτία και κοινό μηχανισμό : τις διαταραχές της αναπνοής κατά τη διάρκεια του ύπνου . Τα συμπτώματα αυτά ποικίλουν και πολλές φορές παραπλανούσαν παλαιότερα ακόμη και γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων ( νευρολόγους , ψυχιάτρους , παθολόγους , καρδιολόγους ακόμη και ουρολόγους ) πόσο μάλλον τους ίδιους τους ασθενείς και τους οικείους τους και κατά συνέπεια καθυστερεί η διάγνωση του συνδρόμου , γεγονός που έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του ασθενούς .

Τα συμπτώματα του ΣΑΥΥ μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες :

Α) Νυχτερινά συμπτώματα :

1. Ροχαλητό διακοπτώμενο , με παύσεις της αναπνοής ή με  αφυπνίσεις με αίσθημα πνιγμού ή δύσπνοιας .

2. Ανήσυχος ύπνος : συχνές αφυπνίσεις , αυξημένη κινητικότητα κατά τη διάρκεια του ύπνου , εφιάλτες .

3. Νυχτερινή εφίδρωση

4. Συχνουρία - πολυουρία κατά τη διάρκεια της νύχτας ( λόγω της παραγωγής μιας ουσίας που οφείλεται στις αυξημένες αναπνευστικές προσπάθειες )

Β) Ημερήσια συμπτώματα :

1. Ημερήσια υπνηλία . Συχνά οι ασθενείς αναφέρουν πως "τους λείπει ύπνος " , ή πως ο ύπνος "δεν τους ξεκουράζει " Παρουσιάζουν υπνηλία σε ώρες ή σε καταστάσεις που δεν θα έπρεπε να νυστάζουν (στο διάβασμα , στην οδήγηση , σε αίθουσες αναμονής ) . Πρόκειται για το άμεσο αποτέλεσμα του κατακερματισμού του ύπνου των ατόμων αυτών και οφείλεται στην ελάττωση ή και πλήρη εξάλειψη των σταδίων 3 και 4 του nonREM ύπνου , που είναι ο βαθύς ύπνος που ξεκουράζει .

2. Συχνά τροχαία ατυχήματα ή παρ'ολίγον τροχαία ή εργατικά ατυχήματα : ένα εξαιρετικά επικίνδυνο σύμπτωμα που , ιδιαίτερα σε επαγγελματίες οδηγούς ή χειριστές μηχανημάτων , καθιστά τη διάγνωση και την αντιμετώπιση του συνδρόμου επείγουσα .

3. Αίσθημα κόπωσης , το οποίο συχνά συγχέεται με το σύνδρομο χρονίας κόπωσης ή με κατάθλιψη , ενώ δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα ακόμη αποτέλεσμα των απνοιών κατά τον ύπνο .

4. Πρωινή κεφαλαλγία (ημικρανίες ή κεφαλαλγίες τάσεως ) , ή και πρωινή "καρηβαρία "( ο ασθενής ξυπνάει με "βαρύ κεφάλι " ).

5. Διαταραχές της διάθεσης , κατάθλιψη, ευερεθιστότητα , αλλαγές της προσωπικότητας του ατόμου .

6.  Ελάττωση νοητικών λειτουργιών , όπως η μνήμη , η συγκέντρωση, η ικανότητα για μάθηση.  

7. Ελάττωση των καθημερινών δραστηριοτήτων , της απόδοσης στην εργασία , της ικανότητας για διεκπεραίωση υποχρεώσεων , της διάθεσης για ζωή ή για κοινωνικές σχέσεις .

8 . Σεξουαλικές δυσλειτουργίες .

9 . Στα παιδιά το σύνδρομο μπορεί να εκδηλωθεί με υπερκινητικότητα , μαθησιακά προβλήματα ,  προβλήματα συμπεριφοράς .

Ο τυπικός ασθενής με σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας είναι άνδρας , μεσήλικας , με την λεγόμενη νοσογόνο ή κακοήθη παχυσαρκία, συχνά καπνιστής . Είναι βέβαια σημαντικό να τονίσουμε πως το 30% των ασθενών δεν είναι παχύσαρκα άτομα , και πως το νόσημα μπορεί να εμφανιστεί και στα δύο φύλα και σε όλες τις ηλικίες . Περισσότεροι από 50% των ασθενών είναι παχύσαρκοι και , κατά κανόνα , δυσκολεύονται να χάσουν βάρος και έχουν τάση αύξησης του σωματικού τους βάρους περισσότερο από ό,τι τα άτομα που δεν πάσχουν από το σύνδρομο ( ΣΑΥ) . Ο δείκτης μάζας σώματος ( ΒMI- bodymassindex , που προκύπτει από τη συσχέτιση του ύψους με το βάρος του ασθενούς ) , η περίμετρος της μέσης , η περίμετρος του τραχήλου (κεντρική παχυσαρκία ) είναι μερικές από τις παραμέτρους που έχουν συσχετισθεί με την εμφάνιση του συνδρόμου καθώς και τη νοσηρότητά του .  

Ανατομικές ανωμαλίες στην περιοχή του φάρυγγα ή της μύτης σχετίζονται με βαρύ ροχαλητό και άπνοιες στον ύπνο (ευμεγέθεις αμυγδαλές , σκολίωση ρινικού δια φράγματος , υπερτροφικές ρινικές κόγχες κ.ά.) ,όπως επίσης και στην κάτω γνάθο ( μικρογναθία , οπισθογναθία ) καθώς επίσης και λειτουργικές διαταραχές των μυών του φάρυγγα . Συνυπάρχοντα νοσήματα όπως ενδοκρινοπάθειες , χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια , νευρολογικά νοσήματα , κατάχρηση αλκοόλ μπορούν επίσης να επιδράσουν αρνητικά στην παθολογική αυτή κατάσταση .

 Η διάγνωση του συνδρόμου απαιτεί δύο βασικά βήματα :

1. να τεθεί η υποψία ότι υπάρχει το σύνδρομο .Ο γιατρός ή ο ίδιος ο ασθενής ( με βάση πληροφόρηση από τον τύπο ή από το φιλικό περιβάλλον ) ή , συχνότατα ο παρακλίνιος σύντροφος , να υποψιασθεί  από την κλινική εικόνα και την συμπτωματολογία

2. ο ασθενής να υποβληθεί σε πολυσωματική μελέτη ύπνου σε ειδικό εργαστήριο ύπνου . Πρόκειται για την καταγραφή σε ηλεκτρονικό υπολογιστή πολλαπλών παραμέτρων που σχετίζονται με την αναπνευστική και καρδιακή λειτουργία , καθώς και τη λειτουργία του νευρικού συστήματος ( κινήσεις μυών , κινήσεις οφθαλμών , εγκεφαλική δραστηριότητα ) κατά τη διάρκεια του ύπνου . Τα δεδομένα αυτής της ολονύκτιας καταγραφής αναλύονται από εξειδικευμένους γιατρούς και θέτει τη διάγνωση .

 Οι επιπλοκές του συνδρόμου απνοιών κατά τον ύπνο είναι ποικίλες και σοβαρές . Η αρτηριακή υπέρταση ( που δεν ρυθμίζεται ικανοποιητικά παρά την φαρμακευτική αγωγή ) συνδέεται με τις απότομες νυχτερινές αφυπνίσεις , την πτώση του οξυγόνου κατά τη διάρκεια των απνοικών επεισοδίων και τη διέγερση του νευρικού συστήματος . Ισχαιμικά καρδιακά επεισόδια τη νύχτα , αρρυθμίες , εγκεφαλικά επεισόδια , καθώς και εμφάνιση καρδιακής ανεπάρκειας και πνευμονικής υπέρτασης . Δεν θα πρέπει βέβαια να ξεχνάμε πως οι άπνοιες στον ύπνο αποτελούν ένα σοβαρό κίνδυνο τροχαίων ή εργατικών ατυχημάτων σε οδηγούς ή χειριστές μηχανημάτων που πάσχουν και το αγνοούν .

Θεραπεία

Ο στόχος των θεραπευτικών μέσων που διαθέτουμε σήμερα είναι :

      -    η εξάλειψη των απνοιών και των συνεπειών τους ,

-          η βελτίωση των ημερήσιων συμπτωμάτων που αλλάζουν την ποιότητα της ζωής του ασθενούς καθώς ο ύπνος γίνεται πιο αποδοτικός και ξεκούραστος .

-          η αποφυγή των επιπλοκών που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή του .

Οι θεραπευτικές επιλογές εξαρτώνται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε ασθενούς καθώς και την βαρύτητα του προβλήματος  και είναι :

         1.   Οι συσκευές CPAP ( continouspositiveairwaypressure):   Πρόκειται για        συσκευές που χορηγούν αέρα με πίεση μέσω μιας ρινικής μάσκας . Λειτουργούν ουσιαστικά σαν ένας αέρινος ‘νάρθηκας ’στον φάρυγγα που εμποδίζει τη σύγκλειση  των τοιχωμάτων και επομένως τη διακοπή της αναπνοής .  Η θεραπεία αυτή αποτελεί την πρώτη επιλογή σε σοβαρής και μέτριας βαρύτητας σύνδρομα καθώς τα ευεργετικά αποτελέσματα είναι άμεσα αντιληπτά από τον ασθενή και το περιβάλλον του , με τρόπο μη επεμβατικό και απλό . Και στον τομέα των συσκευών CPAP η τεχνολογία βοήθησε σε σημαντικό βαθμό αφού κατασκευάστηκαν ‘έξυπνα’ μηχανήματα , εύκολα στη χρήση και στη μεταφορά , καθώς και ρινικές μάσκες από σύγχρονα υλικά με μαλακό ‘μαξιλαράκι’ σιλικόνης . 

1. Ενδοστοματικές προθέσεις :  Σε ασθενείς με μέτριας βαρύτητας πρόβλημα μπορεί να τοποθετηθούν ‘νάρθηκες’ που φέρνουν την κάτω γνάθου μπροστά , εφαρμόζονται από εξειδικευμένους ορθοδοντικούς σε συνεργασία με οδοντίατρο και γιατρό εργαστηρίου ύπνου.
2. Χειρουργική θεραπεία : Σε ασθενείς νεαρούς και λεπτόσωμους , με ήπιας βαρύτητας πρόβλημα το συχνότερο αίτιο του συνδρόμου απνοιών κατά τον ύπνο είναι ανατομικές ανωμαλίες στην περιοχή του ανώτερου αεραγωγού και κυρίως απόφραξη οπισθο-υπερώια . Η συνήθης τεχνική τα τελευταία χρόνια είναι η laser φαρυγγοπλαστική .
3. Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες ( αποφυγή κατανάλωσης μεγάλου δείπνου αργά το βράδυ , αποφυγή κατανάλωσης αλκοόλ , απώλεια σωματικού βάρους  ) , αποφυγή χρήσης ηρεμιστικών φαρμάκων , διακοπή καπνίσματος , και , γενικά , βελτίωση της  ‘υγιεινής’ του ύπνου είναι μέτρα που συνιστώνται στους ασθενείς και , ανάλογα με το πρόβλημα, παραπέμπονται σε ιατρείο παχυσαρκίας και μεταβολισμού ή και σε χειρουργική αντιμετώπιση της νοσογόνου παχυσαρκίας , όταν τα άλλα μέτρα αποτύχουν .
4. Φάρμακα έχουν δοκιμασθεί χωρίς ικανοποιητικά αποτελέσματα .Σήμερα χρησιμοποιείται μόνο η μονταφιλίνη για την υπνηλία , σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες και κυρίως με εφαρμογή συσκευής CPAP.

Συμπερασματικά , θα λέγαμε ότι οι διαταραχές της αναπνοής κατά τον ύπνο αποτελούν έναν σχετικά νέο, ελκυστικό και ταχέως αναπτυσσόμενο χώρο της σύγχρονης ιατρικής επιστήμης και τέχνης και αφορούν μεγάλο ποσοστό των φαινομενικά υγιών ανθρώπων . Η έγκαιρη διάγνωση και η αποτελεσματική αντιμετώπιση με βάση τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες εξασφαλίζουν την βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών και  την εξάλειψη σοβαρών κινδύνων για την υγεία τους .

ΡΟΧΑΛΗΤΟ   :        αθώο ή ένοχο ;

Αφιερώστε 2 λεπτά από τη ζωή σας για να μάθετε αν το πρόβλημα της υπνικής άπνοιας σας αφορά , συμπληρώνοντας το παρακάτω ερωτηματολόγιο :

1. Συμπληρώστε :

Ύψος:                     Βάρος :                  Ηλικία:                     Φύλο:   

2. Ροχαλίζετε στον ύπνο σας :

Ναι                         Όχι                          Δε γνωρίζω      

Εάν ροχαλίζετε :

3. Το ροχαλητό σας είναι :

α) σχεδόν σαν την αναπνοή                   β) σαν ομιλία                

γ) εντονότερο από ομιλία                      δ) πολύ δυνατό , ακούγεται και σε διπλανά δωμάτια           

      4. Πόσο συχνά ροχαλίζετε ;

      α) σχεδόν κάθε μέρα                        β) 3-4 φορές την εβδομάδα      

      γ)  1-2 φορές την εβδομάδα             δ) 1-2 φορές το μήνα  σχεδόν ποτέ       

      5. Ενοχλούνται οι άλλοι από το ροχαλητό σας  ; 

      α) Ναι                             β) Όχι                       

      6. Παρατήρησε κανείς διακοπές της αναπνοής σας κατά τη διάρκεια του ύπνου σας ;

       α) σχεδόν κάθε βράδυ                 β)  3-4 φορές την εβδομάδα              

       γ) 1-2 φορές την εβδομάδα         δ)   1-2 φορές το μήνα                 

       ε)  ποτέ ή σχεδόν ποτέ             

      7. Πόσο συχνά ξυπνάτε το πρωί κουρασμένος ,-η;

      α) σχεδόν κάθε μέρα                      β) 3-4 φορές την εβδομάδα        

      γ) 1-2 φορές την εβδομάδα            δ)1-2 φορές το μήνα              

      ε)  ποτέ ή σχεδόν ποτέ    

      8. Πόσο συχνά ξυπνάτε με πονοκέφαλο ή με « βαρύ κεφάλι » ;

     α) σχεδόν κάθε μέρα                      β)3-4 φορές την εβδομάδα            

     γ) 1-2 φορές την εβδομάδα            δ)1-2 φορές το μήνα         

     ε) ποτέ ή σχεδόν ποτέ         

     9. Αποκοιμηθήκατε ή κοντέψατε να αποκοιμηθείτε στο τιμόνι κατά τη διάρκεια    της οδήγησης ;       

     Ναι                        Όχι           

    Αν ναι , πόσο συχνά ;

    α) σχεδόν κάθε μέρα                    β)3-4 φορές την εβδομάδα         

    γ) 1-2 φορές την εβδομάδα          δ) 1-2 φορές το μήνα         

    ε) σχεδόν ποτέ            

   10. Έχετε υψηλή αρτηριακή πίεση ή καρδιολογικά προβλήματα;

   Ναι          ,          Όχι            ,        Δε γνωρίζω        

Πιθανό πρόβλημα Υπνικής Άπνοιας ;

Συζητήστε το με το γιατρό σας !