ΧΑΠ

Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ - COPD),είναι αναμφίβολα ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα υγείας της σύγχρονης εποχής. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του προβλήματος, πρέπει να πούμε πως πρόκειται για τηντέταρτη αιτία θανάτου στις ΗΠΑ, ενώ προβλέπεται να σκαρφαλώσει στην τρίτη θέση μέσα στα επόμενα τέσσερα με πέντε χρόνια. Και στην Ελλάδα, οι στατιστικές δείχνουν ότι το 8,5% του πληθυσμού πάσχει από ΧρόνιαΑποφρακτικήΠνευμονοπάθεια(ΧΑΠ), δηλαδή περίπου 600.000 συμπολίτες μας. Το πιο σημαντικό στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, είναι πως περισσότεροι από τους μισούςασθενείς, δεν γνωρίζουν ότι πάσχουν από τη νόσο, αγνοώντας επίσης την επικινδυνότητά της. Παρόλα αυτά, η ενημέρωση των πολιτών είναι ολοένα και πιο σημαντική τα τελευταία χρόνια καθώς επιστημονικοί φορείς και φορείς δημόσιας υγείας έχουν δώσει μεγάλη έμφαση στην ευαισθητοποίηση του κοινού και την έγκαιρη διάγνωση.

Ως Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), ονομάζουμε την χρόνια πάθηση των πνευμόνων που προκαλείται από την στένωση των αεραγωγών και την καταστροφή του πνευμονικού ιστού. Σε αντίθεση με το άσθμα( του οποίου ο ορισμός εμπεριέχει την αναστρεψιμότητα της απόφραξης των αεραγωγών ), η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), αποτελεί μια μόνιμη ή μερικώς αναστρέψιμη κατάσταση.Είναι μάλιστα ιδιαίτερα δύσκολο να προσδιοριστεί μερικές φορές η πραγματική συχνότητα της ΧΑΠ, και αυτό γιατί πολλοί ασθενείς με ήπια νόσο, δεν συμβουλεύονται τον γιατρό τους, αγνοώντας ακόμα και την ύπαρξη του προβλήματος. 

Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) :ΑΙΤΙΕΣ

Η βασικότερη αιτία εμφάνισης της νόσου είναι αναμφίβολα το κάπνισμα. Το 1964 δημοσιεύθηκαν τα πρώτα στοιχεία γιατη πιθανή σχέση του εμφυσήματος με το κάπνισμα. Είκοσι χρόνια μετά, τα δεδομένα ήταν πλέον αρκετά, ώστε από το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ να υιοθετηθεί η θέση ότι το κάπνισμα αποτελεί την κύρια αιτία της ΧΑΠ. Παρόλα αυτά, το ένα τέταρτο του Δυτικού Κόσμου συνεχίζει να καπνίζει. Όλα τα είδη καπνού είναι υπεύθυνα για την εμφάνιση της ΧΑΠ (βιομηχανοποιημένα τσιγάρα, στριφτός καπνός και σε κάπως μικρότερο ποσοστό τα πούρα και ο καπνός πίπας). Στην Ελλάδα, η ΧρόνιαΑποφρακτικήΠνευμονοπάθεια(ΧΑΠ) προσβάλλει περισσότερο τους άντρες δεδομένου ότι είναι πιο φανατικοί καπνιστές (σε ποσοστό μέχρι 2,5 φορές περισσότερο) , αν και αυτό αναμένεται να αλλάξει τα επόμενα χρόνια καθώς όλο και περισσότερο ποσοστό γυναικών καπνίζουν , ενώ τα στοιχεία αναδεικνύουν μεγαλύτερα ποσοστά τηςΧρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ)  στους αγροτικούς πληθυσμούς σε σχέση με τα αστικά κέντρα (μέχρι και 15% σε σχέση με το λεκανοπέδιο της Αττικής που το ποσοστό είναι 6%).

Το κάπνισμα λοιπόν είναι ο κύριος αλλά όχι ο μοναδικός λόγος εμφάνισης ΧΑΠ. Υπάρχουν περιπτώσεις εκδήλωσής της σε περιβάλλον εργασίας λόγω της εισπνοής ορισμένων ειδών σκόνης και καπνού , ενώ έχει παρατηρηθεί και μια ευαισθησία κληρονομικού χαρακτήρα σε χημικά και σε εισπνεόμενες χημικές ουσίες, η οποία δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί με ακρίβεια.

Θα πρέπει να σημειωθεί πως η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) δεν πλήττει όλους τους καπνιστές αφού τα ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ 20 έως 35%. Χωρίς μάλιστα να είναι απολύτως κατανοητό, οι καπνιστές που ξεκίνησαν από πολύ μικρή ηλικία όπως και εκείνοι που καπνίζουν πολύ μεγάλες ποσότητες τσιγάρων είναι οι πιο ευπαθείς ομάδες στην ανάπτυξη της νόσου. Σε κάποιες περιπτώσεις, υπάρχουν και γενετικοί παράγοντες.

ΗΧρόνιαΑποφρακτικήΠνευμονοπάθεια(ΧΑΠ), κατηγοριοποιείται σε δύο επιμέρους σαφώς διακριτές μεταξύ τους κατηγορίες , που όμως μπορεί να συνυπάρχουν στον ίδιο ασθενή σε άλλοτε άλλο βαθμό : α) Το πνευμονικό εμφύσημα, η νόσος εκείνη που προσβάλλει και καταστρέφει τις κυψελίδες, με αποτέλεσμα την υπερδιάταση των πνευμόνων οι οποίοι κατακρατούν  τον αέρα , χάνοντας προοδευτικά μέρος της λειτουργικότητάς τους . Το κύριο σύμπτωμα του πνευμονικού εμφυσήματος είναι η δύσπνοια , κυρίως κατά την κόπωση . Και β) Τη χρόνια βρογχίτιδαη οποία χαρακτηρίζεται από υπερβολική παραγωγή βλέννας και οίδημα του βλεννογόνου και η οποία με τη σειρά της προκαλεί στένωση των βρόγχων, συχνές λοιμώξεις, βήχα και πτύελα. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα της χρόνιας βρογχίτιδας είναι ο χαρακτηριστικός πρωινός , κυρίως , παραγωγικός βήχας των καπνιστών , ο λεγόμενος «τσιγαρόβηχας» , ο οποίος δεν είναι τίποτε άλλο από ένα σύμπτωμα αυτής της νόσου.

Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) : ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Το πρώτο και πιο τυπικό σύμπτωμα της Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ) είναι ο βήχας. Εμφανίζεται σε σποραδικούς ρυθμούς αλλά στην πορεία τείνει να γίνει μόνιμος και επίμονος, αποτελώντας τον λεγόμενο «βήχα του καπνιστή». Η δύσπνοια, δηλαδή η δυσκολία της αναπνοής, είναι ένα επίσης σημαντικό σύμπτωμα που αρχικά κάνει την εμφάνισή του όταν ο ασθενής μεΧρόνιαΑποφρακτικήΠνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) δραστηριοποιείται (π.χ. άσκηση, τρέξιμο, ακόμα και με το ανέβασμα μιας σκάλας). Όπως και ο βήχας, έτσι και η δύσπνοια σταδιακά επιδεινώνεται, με αποτέλεσμα σοβαρές δυσκολίες στην αναπνοή και συνεχές λαχάνιασμα. Η σταδιακή φθορά των αεραγωγών, με την εξέλιξη της ασθένειας, τους οδηγεί στην παραγωγή μεγαλύτερων ποσοτήτων βλέννας(απόχρεμψη)σε σχέση με το κανονικό, με φυσικό αποτέλεσμα την μεγάλη ημερήσια παραγωγή πυέλων από τον οργανισμό οι οποίες παίρνουν κίτρινο ή πράσινο χρώμα, ιδίως όταν επιπλέκονται από λοιμώξεις αναπνευστικού. Το τέταρτο σύμπτωμα της Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ) είναι να προκληθούν αναπνευστικές λοιμώξεις, με αποτέλεσμα τα τρία προαναφερθέντα συμπτώματα (βήχας, δύσπνοια, βλέννες) να πρωτοεκδηλώνονται ή να επιδεινώνονται . Άλλα συμπτώματα είναι το οίδημα των σφυρών, ο συριγμός, η κατάθλιψη, οι διαταραχές του ύπνου ή ακόμα και η απώλεια βάρους.

Κατά τη διάρκεια των συμπτωμάτων, ο ασθενής μπορεί να παρουσιάσει συμπτώματα παρόξυνσης. Οι παροξύνσεις αυτές δεν είναι τίποτε άλλο από την επιδείνωση των συμπτωμάτων του ασθενούς που προκαλούνται κυρίως από ιογενείς λοιμώξεις και σε ορισμένες περιπτώσεις από αλλαγές του καιρού και σκόνη. 

ΧρόνιαΑποφρακτικήΠνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) : ΔΙΑΓΝΩΣΗ - ΣΠΙΡΟΜΕΤΡΗΣΗ

Είναι ξεκάθαρο ότι οι όποιες καταστροφές έχουν προκληθεί στους πνεύμονες ενός ασθενούς με ΧρόνιαΑποφρακτικήΠνευμονοπάθεια(ΧΑΠ) δεν είναι δυνατόν να εξαφανιστούν και μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κάποια θεραπεία που να επηρεάζει θετικά την εξέλιξη της νόσου. Η έγκαιρη διάγνωση είναι λοιπόν, επιβεβλημένη. Για να υπάρξει έγκυρη διάγνωση θα πρέπει να επιβεβαιωθεί ότι ο ασθενής είναι καπνιστής ή έχει κάποια επαγγελματική έκθεση σε παράγοντες που προκαλούν Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ)και κυρίως να έχει αποδειχθεί ότι έχουν σταθερή και όχι προσωρινή στένωση οι αεραγωγοί των πνευμόνων. 

Η διαγνωστική εξέταση για την διάγνωση τηςΧρόνιαΑποφρακτικήΠνευμονοπάθεια(ΧΑΠ)  , λέγεται σπιρομέτρηση. Η σπιρομέτρησηείναι η μέθοδος μέτρησης του ποσού του εκπνεόμενου αέρα από τους πνεύμονες. Μέσω αυτής, μετράται το συνολικό ποσό του εκπνεόμενου αέρα μετά από μια όσο το δυνατό βαθύτερη εισπνοή (ζωτική χωρητικότητα ή VC). Η εκπνοή γίνεται με τη μέγιστη προσπάθεια, και το ποσό του εκπνεόμενου αέρα είναι γνωστό ως ταχέως εκπνεόμενη χωρητικότητα (FVC), αλλά μπορεί να γίνει επίσης και ήρεμα, όπου ο αέρας που εκπνέεται λέγεται βραδεία ζωτική χωρητικότητα (slowVC). Η σπιρομέτρηση υπολογίζει ακόμα μια πολύ σημαντική παράμετρο για την αρχική εκτίμηση αλλά και για την παρακολούθηση της Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ) : την ποσότητα του αέρα που εκπνέεται στο πρώτο δευτερόλεπτο (γνωστή ως ταχέως εκπνεόμενος όγκος αέρα σε ένα δευτερόλεπτο ή FEV1). Στην περίπτωση που υπάρχει στένωση των αεραγωγών, εκπνέεται λιγότερος αέρας στο πρώτο δευτερόλεπτο και επομένως η FEV1και ο λόγος FEV1/ FVC είναι μειωμένα. Όλες οι παραπάνω μετρήσεις είναι απαραίτητες για την ταξινόμηση της  Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ) σε στάδια και την εξατομικευμένη θεραπεία του κάθε ασθενή , σύμφωνα με τις αναθεωρημένες οδηγίες της παγκόσμιας πρωτοβουλίας για την αντιμετώπιση της ΧΑΠ , η λεγόμενη GOLD (GlobalinitiativeforchronicObstructiveLungDisease). 

Πιο αναλυτικά, το κάπνισμα, επιταχύνει το ρυθμό μείωσης τηςFEV1 σε όλες τις ηλικίες.Στην εφηβεία, μειώνει την αναπνευστική λειτουργία κατά 10%. Στους ενήλικες, το κάπνισμα αποτελεί την καλύτερη ερμηνεία για την αυξημένη μείωση της FEV1. Στους καπνιστές ο ρυθμός μείωσης της FEV1 με την πάροδο της ηλικίας είναι διπλάσιος από τους μη καπνιστές. Στους καπνιστές όμως, που θα εμφανίσουν στο μέλλον ΧρόνιαΑποφρακτικήΠνευμονοπάθεια(ΧΑΠ), ο ρυθμός μείωσης είναι πολύ μεγαλύτερος και υπολογίζεται σε 150cc το χρόνο. Η σπιρομέτρηση λοιπόν, μπορεί να βοηθήσει καταλυτικά στην αναγνώριση αυτών των συμπτωμάτων. Γενικότερα πάντως, η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρία συνιστά απαραιτήτως σε όλους τους καπνιστές κυρίως αυτοί που έχουν περάσει το 30ο έτος της ηλικίας τους, να κάνουν ετήσια σπιρομέτρηση.  

Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) :ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ – ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός πως σε μη καπνιστές (θα πρέπει κάποιος ωστόσο να μην είναι και παθητικός καπνιστής) η εμφάνιση της Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ) είναι εξαιρετικά σπάνια. Η πρώτη λοιπόν και απολύτως απαραίτητη απόφαση που πρέπει να πάρει ένας ασθενής είναι η άμεση και καθολική διακοπή του καπνίσματος. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει θεραπεία που να οδηγεί στην εξαφάνιση της νόσου, το κόψιμο του τσιγάρου εμποδίζει την επιβάρυνση της πνευμονικής λειτουργίας που παρατηρείται στους καπνιστές. 

Από εκεί και πέρα, η αντιμετώπιση της ΧΑΠ, εξαρτάται αφενός από τα συμπτώματα και αφετέρου από την έκταση της καταστροφής των πνευμόνων. Μια κατηγορία ασθενών,μπορεί να χρειάζονται αγωγή μόνο κατά τις παροξύνσεις . Οι ασθενείς όμως με τακτικά συμπτώματα χρειάζονταιεισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα που προκαλούν χαλάρωση (χάλαση) των μυών στα τοιχώματα των αεραγωγών και μειώνουν τη στένωση που υπάρχει. Σε ασθενείς με πιο σοβαρή στένωση των αεραγωγών, οι οποίοι έχουν συχνές παροξύνσεις, μπορεί να χρειάζονται εισπνεόμενα αντιφλεγμονώδη , κορτικοειδή φάρμακα , που έχουν τοπική κυρίως δράση στο αναπνευστικό .Σε ασθενείς με σοβαρότερη νόσο και αναπνευστική ανεπάρκεια μπορεί να  χορηγηθεί οξυγόνο προς ανακούφιση των συμπτώματων, είτε κατά μικρά διαστήματα( πχ κατά τον ύπνο ) ή και συνεχόμενα για τουλάχιστον 16 ώρες την ημέρα. Μερικοί ασθενείς χρειάζονται περιστασιακή θεραπεία με αντιβιοτικά ή και με στεροειδή από το στόμα κατά τη διάρκεια ενός παροξυσμού ενώ κάποιοι από αυτούς λαμβάνουν συστηματικά στεροειδή από το στόμα.

Όσον αφορά τα κορτικοστεροειδή,στην εισπνεόμενη μορφή τους έχουν δείξει ότι μειώνουν τη συχνότητα των παροξύνσεων σε ασθενείς με προχωρημένηΧρόνιαΑποφρακτικήΠνευμονοπάθεια(ΧΑΠ). Παρόλα αυτά, σε ηπιότερες εκφάνσεις της νόσου δεν είναι ξεκαθαρισμένος ο ρόλος τους και τείνουν να χρησιμοποιούνται λιγότερο.Τα στεροειδή σε ταμπλέτες, επιταχύνουν την ανάρρωση των ασθενών που διακομίζονται στο νοσοκομείο με παρόξυνση και καθυστερούν την εμφάνιση μελλοντικών εξάρσεων. Βοήθεια φαίνεται να προσφέρουν και στην αντιμετώπιση των ασθενών με παρόξυνση που ωστόσο δεν είναι στο νοσοκομείο. Χωρίς να είναι ξεκάθαρα τα πλεονεκτήματά τους σε όλες τις περιπτώσεις, μερικοί ασθενείς φαίνεται να επωφελούνται, ενώ επιδεινώνονται όταν μειώνεται η δόση ή διακόπτονται οι ταμπλέτες. Ωστόσο η συστηματική χορήγησή τους σε ασθενείς με σοβαρήΧρόνια ΑποφρακτικήΠνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) θα πρέπει να είναι κατά το δυνατό περιορισμένη σε δόση και σε διάρκεια λόγω των σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών τους και πάντα σε στενή επίβλεψη από τον πνευμονολόγο.

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι αν και δεν υπάρχουν κάποιου είδους δίαιτες που να βοηθούν στην αντιμετώπιση της Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας, ο ασθενής θα πρέπει να ακολουθεί έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Έτσι, είναι σημαντικό ο ασθενής να μην είναι παχύσαρκος αφού το επιπλέον βάρος επιβαρύνει τα συμπτώματα της δύσπνοιας και της κόπωσης. Από την άλλη πλευρά, όπως προείπαμε, ένα σύμπτωμα που συνοδεύει τη ΧρόνιαΑποφρακτικήΠνευμονοπάθεια(ΧΑΠ) είναι η κατάθλιψη, η οποία με τη σειρά της οδηγεί στην απώλεια βάρους και κατ’ επέκταση στην αδυναμία των θωρακικών μυών. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να υπάρχει επαρκής θερμιδική λήψη προκειμένου ο ασθενής να είναι σε καλή φυσική κατάσταση.